karczma
karczma (austeria, gospoda, oberża, zajazd) - budynek przeznaczony dla podróżnych, na miejsce spotkań i zabaw ludowych, a także sklep sprzedający przede wszystkim napoje alkoholowe. Stawiano je przy głównych traktach, często na rozstajach dróg, a w okresie późniejszym, gdy karczmy zaczęły specjalizować się w sprzedaży wódki, stawiano je - dla zysku - we wsiach, co prowadziło do rozpijania chłopstwa.
Historia karczm w Polsce datuje się od wczesnego średniowiecza i związana jest z prawem propinacji. Początkowo stanowiły własność władcy, który nadawał przywilej ich prowadzenia zakonom, rycerstwu, a w okresie kolonizacji na prawie niemieckim sołtysom sprowadzającym osadników. Od roku 1494 obowiązywało prawo propinacyjne, zastrzegające wyłączność sprzedaży trunków dla właścicieli wiosek. Od tego czasu wina i miody były z karczem systematycznie wypierane przez wódkę.
Dla zwiększenia dochodów wprowadzano przymus propinacyjny nakazujący chłopom kupowanie napojów alkoholowych w karczmach wyznaczonych przez właścicieli majątków oraz tzw. "narzuty", czyli obowiązek kupowania trunków po cenie narzuconej przez dwory.
Często bryła budynku wyposażona była w ganki, podcienia, dach polski. W okresie klasycyzmu dominują portyki, ryzality. Ważnym elementem był stan czyli stajnia z wozownią.
W Polsce występują głównie 2 typy karczm: -
rzadziej spotykana na planie litery T, gdzie stan usytuowany jest prostopadle do budynku mieszkalnego na osi sieni przejazdowej
- na planie prostokąta - stan na przedłużeniu części mieszkalnej, z wjazdem od strony szczytowej przez podsienie.
Nieliczne zachowane karczmy polskie to: -
Karczma "Rzym" w Suchej Beskidzkiej - powstała na początku XVIII w.,
- Karczma Budzyń w Lublinie - obecny budynek ma kształt uformowany w I połowie XIX wieku i jest oznaką przebiegającego tu wcześniej traktu Litewskiego.
- "Stara Karczma" w Jeleśni - prawdopodobnie był to pierwszy dom w Jeleśni, który zbudowali Wołosi, jeszcze przed drewnianym kościołem z 1584 r.,
- karczma w Sławkowie.
- karczma "Ostatni Grosz" w Głownie z 1740 roku - prawdopodobnie najstarszy budynek miasta, obecnie niszczeje
We Włoszech występują małe oberże określane jako osterie (wł. osteria).
Inne hasła zawierające informacje o "karczma":
Zamek Chojnik
...
Mikołajki
Mikołajkach w połowie
XV
w. przy
moście
były dwie
karczmy
. Przywileje dla karczmarzy zostały odnowione w
1516
r. Byli oni zobowiązani do transportu
krzyżackich
...
Wejherowo
...
Zamość
...
Zasadźca
...
Granice Polski
...
Huculi
...
Lubań
...
Pies domowy
...
Dąbrowa Górnicza
A. Struga i na południe od niej. We wsi tej znajdowała się karczma starościńska, kuźnia, studnia i kapliczka. Z okresem pruskim wiąże się początek ...
Inne lekcje zawierające informacje o "karczma":
˝Pan Tadeusz˝ A. Mickiewicza - spacer po Soplicowie i okolicach (plansza 17)
Mickiewicz obrazowo porównał budynek do postaci modlącego się Żyda:
"Słowem, z daleka karczma chwiejąca się, krzywa,
Podobna jest do Żyda, gdy się modląc kiwa:
Dach jak ...
˝Pan Tadeusz˝ A. Mickiewicza - spacer po Soplicowie i okolicach (plansza 18)
umiejętności (gra na cymbałach) i cieszący się dużym autorytetem wśród miejscowej ludności.
Stara karczma jest miejscem nieustannej agitacji księdza Robaka, który częstując szlachtę ze swej ...
Położenie i podział administracyjny Polski (plansza 11)
...
|